Holleweg

Op een mobiel scherm zijn de kaarten lastig te bekijken.

Tijdens fietstochten, vooral in heuvelachtig gebied, kan je zomaar op een Holleweg terechtkomen. Volgens Wikipedia verwijst de naam naar a road or track that is significantly lower than the land on either side, not formed by the (recent) engineering of a road cutting but possibly of much greater age.

Een mooi voorbeeld is de Holleweg in Rheden, op de foto hierboven. Of de Oude Holleweg, een korte maar steile klim in Berg en Dal bij Nijmegen. Aan de voet van de Amerongseberg ligt ook een Holleweg, maar dit is geen holle weg (meer?). Het nationaal archief bevat twee foto’s van wegen die Holleweg heten, beide gebruikt door fietsers.

Ik vroeg me af: als je alle straten die Holleweg heten in kaart brengt, krijg je dan een soort hoogtekaart van Nederland? Dat bleek wat ingewikkelder te liggen. Wageningen University & Research (WUR) heeft een geomorfologische kaart van Nederland gemaakt (data, beschrijving). Deze kaart beschouwt holle wegen als subcategorie van dalvormige laagten - wat zo’n beetje het tegenovergestelde van hoogte suggereert.

Op de kaart hieronder zie je straten met de naam Holleweg (afkomstig van Open Street Map) in het rood, en terreinen die door de WUR zijn geclassificeerd als holle weg, in het blauw.

De wegen die de WUR als holle weg aanmerkt zijn sterk geconcentreerd in een aantal delen van Nederland, met name Zuid-Limburg. Er is nauwelijks overlap met de wegen die Holleweg als naam hebben. Ik vermoed dat dit komt doordat de definitie van de WUR zich beperkt tot een specifiek type holle weg.

Update 13 september 2019 - WUR legt uit: «De geomorfologische kaart is over een grote periode tot stand gekomen en er hebben door de tijd veel verschillende mensen aan gewerkt. Het fenomeen holleweg is niet systematisch in kaart gebracht en is vooral daar gekarteerd waar het ‘concurreert’ met natuurlijke dalvormen zoals in Zuid Limburg en het Rijk van Nijmegen; de verklaring die u ook aangeeft. Doorsnijdingen van zandruggen van oude karresporen of hessenwegen zijn in de meeste gevallen niet als holle weggen op de kaart terechtgekomen, helaas. […] Bij de actualisatie van de kaart proberen we nu wel ook deze wegen als holle weg aan te duiden.»

Maar hoe classificeert de WUR dan de wegen die Holleweg heten? Ik heb de straten met de naam Holleweg, waar mogelijk, gekoppeld aan een landvormgroep op de kaart van de WUR. Het resultaat zie je in de tabel hieronder. De laatste kolom toont per landvormgroep hoeveel procent die vormt van het totale oppervlak dat de WUR in kaart heeft gebracht.

Ruim de helft van het oppervlak dat de WUR in kaart heeft gebracht is aangemerkt als vlakte. Straatsegmenten met de naam Holleweg zijn vooral te vinden in landvormgroepen die reliëf suggereren, zoals heuvels en heuvelruggen.

De landvormgroepen zijn weer ingedeeld in subgroepen. Van de 58 segmenten in de eerste rij van de tabel, vallen er 40 onder de subgroep stuwwal (heuvels gevormd door gletsjers die zacht materiaal opstuwen). Als ik me niet vergis, dan bevinden de hierboven genoemde voorbeelden in Rheden, Berg en Dal en Amerongen zich ook op stuwwallen.

Het leek me interessant om m’n analyse uit te breiden naar straten met vergelijkbare namen in andere talen. Dat was nog niet zo eenvoudig. Google Translate biedt bijvoorbeeld geen betrouwbare vertalingen van de Engelse term holloway. Waarschijnlijk wordt het woord te weinig gebruikt om de vertaalmachine te trainen.

Maar ik kwam deze tweet tegen over Corredoira, de Galicische vertaling van het boek Holloway, van Robert Macfarlane, Stanley Donwood and Dan Richards. Op de tweet zijn talloze reacties gekomen, waarin een aantal andere vertalingen wordt genoemd. Sommige daarvan vormden aangrijpingspunten om nog weer andere vertalingen te vinden.

Uiteindelijk heb ik de wegen uit Open Street Map (OSM) geëxporteerd waarin een van de volgende termen voorkomt: Holleweg, Holloway (en), Chemin Creux (fr), Hohlweg (de), Corredoira (gl), Hulvejen (da), Hulvei (no) of Hålväg (sv). Totaal gaat het om ruim drieduizend segmenten. In OSM bestaat een weg vaak uit meerdere segmenten (ways).

Met de Google Elevation API heb ik de hoogte opgezocht van de begin- en eindpunten van de segmenten. Zoals bij alle gegevens in dit artikel gelden er enkele slagen om de arm; zie daarover de paragraaf Method in de Engelstalige versie van het artikel.

Als je telkens de hoogste waarde van de begin- en eindpunten neemt dan is de mediane hoogte voor alle segmenten 154 meter. Driekwart van de segmenten ligt onder de 290 meter en het hoogste ligt op 2.149 meter. Dit suggereert dat deze wegen wel voorkomen in heuvelachtig gebied, maar niet vaak in het hooggebergte. Zoals te verwachten varieert de mediane hoogte van land tot land: bijvoorbeeld 22m in Nederland; 44 in België; 63 in het Verenigd Koninkrijk; 136 in Frankrijk; 152 in de VS; 254 in Duitsland en 357 in Oostenrijk.

Het mediane stijgingspercentage van de segmenten is ongeveer 2% en driekwart zit onder 5,3%.

Hieronder zie je de segmenten op de kaart, met verschillende kleuren voor de taalversies.

Het zal niet als een verassing komen dat de taal niet altijd de (huidige) landsgrenzen volgt. Zo zijn er in Duitsland straten met de naam Holleweg, onder meer bij Solingen. In Frankrijk, in de grensregio met Duitsland, zijn enkele straten te vinden die Rue Hohlweg heten.

Eén ding is duidelijk: de Hollewegkaart kan niet zomaar worden beschouwd als hoogtekaart. De straatnaam komt weliswaar voor in heuvelachtig gebied, maar zelden in bergketens als de Pyreneeën of de Alpen.

Dat geldt ook voor Noord Amerika: de straatnaam Holloway komt weinig voor in de Rocky Mountains.

En in Australië komt de naam vooral voor aan de randen van de Great Dividing Range.

Uiteraard kunnen allerlei factoren van invloed zijn op het voorkomen van de naam Holleweg. Misschien een open deur, maar in dunbevolkt gebied zou je niet veel Hollewegen verwachten. Culturele factoren zullen vast ook een rol spelen. Maar ook geologie lijkt relevant. In hun boek Holloway merken MacFarlane e.a. op:

Holloways do not exist on the unyielding rock regions of the archipelago, where the paths stay high, riding the hard surface of the land. But where the stone is soft - malmstone, greensand, sandstone, chalk - there are many to be found, some more ravines than roads.

Dat klinkt logisch. Misschien dat niet zozeer de hoogte bepaalt waar Hollewegen voorkomen, maar vooral ook de ondergrond.

Als afsluiting nog wat andere kenmerken van de segmenten uit OSM. Volgens Wikipedia zijn holle wegen vaak zo smal dat auto’s elkaar niet kunnen passeren. Sommige OSM-segmenten hebben een tag die aangeeft of het eenrichtingsverkeer is, maar dat zijn er te weinig om conclusies te kunnen trekken. Zevenhonderd van de ruim drieduizend segmenten hebben een tag voor maximumsnelheid; de mediaan is 32 km per uur.

Methode

Zie de Engelstalige versie voor een beschrijving van de methode en enkele slagen om de arm. Daar vind je ook Pythonscripts die laten zien hoe de gegevens zijn verzameld en verwerkt.