Over het slopen van Amsterdamse School-blokken
Aan de Tugelaweg in de Amsterdamse Transvaalbuurt zijn een paar huizenblokken in de stijl van de Amsterdamse School gesloopt. Ik was er niet blij mee: we moeten zuinig zijn op de Amsterdamse School, zelfs als het niet om de hoogtepunten van de periode gaat. Maar eerlijk is eerlijk: de nieuwbouw die ervoor in de plaats is gekomen ziet er goed uit en past bij de blokken die gespaard zijn gebleven.
Aan de andere kant van de buurt, aan de Transvaalkade, was al iets vergelijkbaars gebeurd. Daar is de vervangende nieuwbouw zelfs een nauwkeurige kopie van de Amsterdamse School.
Maar terug naar de Tugelablokken. Na wat zoeken kwam ik erachter dat het besluit om te slopen niet zomaar is genomen: van te voren heeft ene J. Schilt van het gemeentelijk Bureau Monumenten en Archeologie een rapport opgesteld over de kwestie. In een compacte schrijfstijl en met oog voor interessante details beschrijft hij de geschiedenis van de woningen.
De Tugelablokken zijn tussen 1915 en 1924 gebouwd door de Handwerkers Vriendenkring (HWV), een instelling met wortels in de joodse arbeidersbeweging. De HWV heeft nog aan de wieg gestaan van één van de eerste vakbonden in Nederland, de Algemene Nederlandse Diamantbewerkersbond, een voorloper van de FNV. De HWV mocht een deel invullen van het plan dat H.P. Berlage had gemaakt voor de nieuwe buurt.
Destijds lag de spoorlijn langs de Tugelaweg nog op het maaiveld; die is later pas opgehoogd. Die spoordijk verklaart waarom de Tugelaweg tegenwoordig een beetje claustrofobisch aandoet.
Tijdens de oorlog was de Transvaalbuurt eerst een concentratiegebied waar joden uit andere buurten gedwongen naar moesten verhuizen. Later is een groot deel van de bewoners gedeporteerd. «Vooral tijdens de hongerwinter vielen deze woningen vervolgens ten prooi aan houtroof, zodat na de oorlog delen tot ruïne waren vervallen.» De woningen werden deels opgeknapt maar de onbewoonbare bovenste verdiepingen werden gesloopt, met hoogteverschillen als gevolg. Schilt schrijft hierover:
De oorspronkelijke architectonische uitstraling heeft uiteraard geleden door de noodzakelijke herstelwerkzaamheden kort na de bevrijding, welke bouwsporen echter ook de herinnering aan de oorlogsjaren en vooral het lot van de joodse bevolking levend houden.
Uiteindelijk kwam Schilt tot de conclusie dat sommige blokken gespaard moeten worden en dat eventuele nieuwbouw moet passen in de buurt:
Het resultaat zou in ieder geval een vorm van «Stadtreparatur» moeten zijn, oftewel een vorm van behoedzame stadsvernieuwing, en niet de een of andere eigenwijze en eigentijdse visie van een sterarchitect.
Hoe dan ook is het goed om te weten dat de gemeente blijkbaar betrokken en deskundige mensen in dienst heeft om over de sociale geschiedenis te waken.
Op de foto zie je de nieuwe blokken vanaf de Retiefstraat; de Tugelaweg zie je vanuit de trein tussen Amstel en Muiderpoort.